Oczy są niesamowitym elementem ludzkiego ciała. Bez zastanowienia uznajemy je za najważniejszy z narządów zmysłów. Dlaczego? Bo to właśnie za ich pośrednictwem dociera do nas najwięcej informacji o otaczającym świecie. Wykazano nawet, że wzrok jest odpowiedzialny za przekazywanie aż 80% ogółu informacji docierających do naszego mózgu. Aby w pełni zrozumieć ten niesamowity proces, warto dokładnie poznać budowę oka i funkcję najważniejszych jego części.

Gałka oczna

Miarowa gałka oczna (tj. bez wady wzroku) ma długość 2,4 cm; waży ok. 7 g, a jej objętość wynosi 6,5 cm3. Ze względu na kształt i wybrane elementy budowy, można porównać ją do kuli ziemskiej. Na przykład dwie przeciwległe części oka – znajdujący się z przodu szczyt rogówki i zlokalizowana z tyłu twardówka (położona skroniowo od wejścia nerwu wzrokowego) – mogą być kojarzone z biegunami ziemi, choć położone są poziomo, a nie pionowo. Niepodważalną cechą wspólną kuli ziemskiej i oka jest posiadanie warstw. W ludzkim narządzie wzroku znajdują się trzy błony (warstwy): 

1. zewnętrzna błona włóknista (twardówka i rogówka),
2. środkowa błona naczyniowa (tęczówka, ciało rzęskowe, naczyniówka),
3. wewnętrzna błona czuciowa (siatkówka).

Rogówka

Przypomina szkiełko zegarowe znajdujące się w przedniej części oka, „wprawione” w twardówkę. Ma kształt wycinka kuli i stanowi główną część układu optycznego narządu wzroku. Rogówka jest pierwszą warstwą, przez którą do oka wpada światło i jednocześnie najsilniej je załamującą (siła łamiąca rogówki wynosi 42 dioptrie). Oprócz funkcji załamywania promieni świetlnych rogówka pełni również funkcję ochronną. Jest bardzo silnie unerwiona, dlatego na pojawiające się ciała obce lub nagły dotyk reaguje bólem i łzawieniem. Nierówność rogówkowa jest jedną z głównych przyczyn wad widzenia. 

Tęczówka 

Odpowiada za regulację ilości światła wpadającego do oka, robiąc to za pomocą zwężania i rozszerzania źrenicy. Tęczówka jest również elementem determinującym kolor naszych oczu. 

Ciekawostka: Dzieci rodzą się z tęczówką koloru niebieskiego lub szarego, ponieważ komórki barwnikowe, w których produkowana jest melanina, rozwijają się do 3 roku życia.

Siatkówka

Odpowiada za odbieranie impulsów świetlnych i przekształcanie ich w impulsy elektryczne, które za pośrednictwem nerwu wzrokowego docierają do mózgu. W efekcie tego procesu powstaje obraz, który widzimy. Siatkówka jest zlokalizowana na tylnej powierzchni gałki ocznej i składa się z aż 7 mln czopków i 130 mln pręcików. To właśnie dzięki nim widzimy kształty i barwy przedmiotów w jasnym oświetleniu (czopki) i jesteśmy w stanie funkcjonować, kiedy światła jest zdecydowanie mniej, np. o zmroku (pręciki). Największe zagęszczenie czopków i pręcików występuje w punkcie siatkówki zwanym plamką żółtą. Jest to obszar najostrzejszego widzenia. 

Twardówka

Jest jedną z trzech warstw otaczających gałkę oczną, chroniącą ją przed urazami i nadającą jej kształt. Dzięki gęstej sieci włókien kolagenowych twardówka charakteryzuje się wysoką wytrzymałością na uszkodzenia mechaniczne. W tylnej części gałki ocznej jest gruba i nieprzezroczysta, a w przedniej, gdzie nosi nazwę rogówki, jest cienka, by móc przepuszczać promienie świetlne.

Soczewka

Soczewka oka, niczym soczewka aparatu fotograficznego, odpowiedzialna jest za załamywanie promieni świetlnych i przepuszczania ich dalej do siatkówki. Posiada zdolność zmiany swego kształtu, dzięki czemu może zmniejszać lub zwiększać swoją moc optyczną. Oznacza to, że soczewka odpowiada za akomodację, czyli za wyraźne widzenie obiektów zlokalizowanych zarówno blisko, jak i daleko.

Ciekawostka: Ze względu na stopniowe twardnienie soczewki, postępujące wraz z wiekiem, maleje zdolność akomodacji oka. U 5-letniego dziecka akomodacja wynosi aż 20 dioptrii, u 20-latka spada już do 10 dioptrii, by u 70-latka osiągnąć wartość równą zeru. To z tego powodu w pewnym wieku zaczynamy potrzebować soczewek plusowych, czyli tak zwanych okularów do czytania.

Nerw wzrokowy

Tworzą go włókna nerwowe, które przekazują impulsy nerwowe do mózgu. Sam nerw wzrokowy odpowiada więc za przewodzenie impulsów wzrokowych z oka do kory wzrokowej, gdzie powstaje obraz. Tarczę nerwu wzrokowego widzimy jako różowo-żółty krążek o średnicy ok. 1,5 mm, z którego wychodzą naczynia tętnicze siatkówki, a do którego wchodzą naczynia żylne.

Co chroni oczy przed zanieczyszczeniami?

Funkcje ochronne naszym oczom zapewniają przede wszystkim spojówka, narząd łzowy oraz powieki i rzęsy. 

Spojówka jest przezroczystą błoną śluzową, która zabezpiecza wewnętrzną stronę powieki i przednią powierzchnię gałki ocznej.

Narząd łzowy, jak sama nazwa wskazuje, odpowiada za wydzielanie filmu łzowego, który jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania gałki ocznej. Film łzowy rozpuszcza i zmywa szkodliwe substancje z powierzchni oka, działa bakteriobójczo i bakteriostatycznie, bierze również udział w metabolizmie rogówki i utrzymuje jej gładką powierzchnię.

Powieki i rzęsy chronią oczy przed urazami, zanieczyszczeniami, nadmiarem światła oraz pełnią funkcję nawilżającą i oczyszczającą. Podczas mrugania rozprowadzamy łzy, usuwające z oka drobne zanieczyszczenia. Obie powieki, górna i dolna, posiadają rzęsy, które pomagają chronić oko zwłaszcza przed różnego rodzaju pyłkami i kurzem.

Tekst opracowała:
mgr Katarzyna Szewczykowska

Bibliografia:
W. Z. Traczyk, A. Trzebski, Fizjologia człowieka z elementami fizjologii klinicznej, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, W-wa 1980.
P. Duus, Diagnostyka topograficzna w neurologii, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, W-wa 1989.

Źródła internetowe:
Grafika bodowy oka: www.mojeoczy.pl
www.mojeoczy.pl
www.hellozdrowie.pl
www.zpe.gov.pl